M/V – op weg naar de verkiezingen

De vrouwenemancipatie is niet af, betoogt Joop Schippers, hoogleraar Arbeidseconomie. Oude problemen zijn nog niet opgelost en nieuwe problemen doemen op.

Internationale Vrouwendag 2016 – nog een jaar plus een week te gaan tot de Tweede-Kamerverkiezingen. Moet er in de nieuwe verkiezingsprogramma’s nog iets over emancipatie worden opgenomen of is dat ondertussen allemaal wel geregeld? Veel wel – het emancipatieglas is op zijn minst half vol. Maar onderzoek laat ook zien dat oude problemen nog niet zijn opgelost en nieuwe problemen opdoemen.

Een oud probleem is de relatief slechte inkomenspositie van oudere generaties vrouwen. Voor een deel hebben zij niet geprofiteerd van de betere onderwijs- en arbeidsmarktkansen die de voortschrijdende emancipatie vrouwen in Nederland bood. Voor zover zij wel actief waren op de arbeidsmarkt, maar als gevolg van de crisis hun baan hebben verloren (denk bijvoorbeeld aan het winkelpersoneel van V&D dat recent op straat kwam te staan), verkeren zij in een buitengewoon ongunstige positie om weer aan de slag te raken. Er is massale concurrentie van hun jongere en voor werkgevers goedkopere seksegenoten.

Een ander oud probleem is de afgelopen jaren alleen maar verscherpt. Was het vroeger heel normaal dat je als vrouw je loopbaan onderbrak in verband met de geboorte van en zorg voor kinderen. Tegenwoordig zijn er steeds meer vrouwen die hoogstens een dag minder gaan werken. Zij laten hun band met de arbeidsmarkt niet los, ook niet als de kinderen jong zijn. Soms vergt dat veel kunst- en vliegwerk, maar zij redden het. Dat plaatst de vrouwen die hun loopbaan wel onderbreken in toenemende mate op achterstand. In de ogen van werkgevers, recruiters en andere arbeidsmarktactoren zijn zij degenen die het vermogen of de ambitie missen om werk en zorg te combineren.

Beide groepen behoeven dus beleidsmatige aandacht, omdat zij het op eigen kracht niet redden.

Nieuw is het probleem van de technologische ontwikkeling en de robotisering. Dat zagen we tot dusver vooral terug in de (auto)industrie, de landbouw, de haven. Kortom, vooral in mannenberoepen. Niemand weet nog precies hoe en waar deze ontwikkeling zich verder zal manifesteren. Maar het lijkt onontkoombaar dat ook traditionele vrouwenbolwerken als de zorg en het onderwijs ten prooi zullen vallen aan de verdere opmars van de technologie. Of dat per saldo werkgelegenheid zal kosten of juist opleveren, valt nu nog niet te becijferen.

Wel kun je voorspellen dat bepaalde banen zullen verdwijnen en andere sterk van inhoud zullen veranderen. Dat betekent dat het belangrijk is ook (toekomstige) werknemers in die sectoren voor te bereiden op de transities die er aan komen. Onderzoek laat zien dat vrouwen een achterstand hebben op mannen als het gaat om werkgerelateerd leren op latere leeftijd. Misschien omdat mannen en hun werkgevers meer bezig zijn met hun carrièreplanning – vrouwen zijn juist actiever als het gaat om niet-werkgerelateerd leven lang leren. Juist in een tijd van grote technologische veranderingen kan dit verschil er voor zorgen dat vrouwen zich minder makkelijk staande houden op de arbeidsmarkt.

Ook al wordt de term ‘glazen plafond’ minder frequent gehanteerd, het probleem van de gebrekkige doorstroom van vrouwen naar de top van organisaties ligt nog altijd levensgroot op tafel. Traditie en ‘old-boys’-netwerken zorgen er voor dat nog geen tien procent van de leden van raden van bestuur van grote ondernemingen in Nederland vrouw is, terwijl het bij raden van commissarissen over niet meer dan dertien procent gaat. Bovendien nemen deze percentages niet erg snel toe. De verantwoordelijke minister sprak afgelopen najaar van “zeer betreurenswaardige cijfers ”.

Ook dit is dus een punt dat onverminderd de aandacht behoeft in een nieuw regeerakkoord, wat de politieke kleur van het volgende kabinet ook moge zijn. Een land als Nederland met een vrouwelijke beroepsbevolking die minstens zo hoog is opgeleid als de mannelijke beroepsbevolking kan en moet zich niet willen permitteren zo veel van dat vrouwelijke (top)talent ongebruikt te laten.

Zie ook: Dossier Gender en Emancipatie